Hastalıklı karaciğerin ameliyatla çıkartılıp yerine sağlıklı bir karaciğer konulması işlemine “karaciğer nakli” denilmektedir. Karaciğer, vücuttaki diğer bütün organlardan farklı olarak tekrar yenilenme ve büyüme özelliğine sahiptir. Bu canlı vericili nakillerde alıcı ve vericinin 6-8 hafta gibi kısa sürede karaciğerinin eski haline gelmesini sağlamaktadır.
Karaciğer yetmezliği halsizlik, karında şişlik, sindirim sistemi kanaması, şuur bozuklukları gibi şikayetlerle karşımıza çıkabilir. Birlikte karaciğer tümörü de varsa kilo kaybı, sarılık, gibi bulgularlar da oluşabilir. Kendini iyi hissetmeyen, halsiz, kilo kaybı ve sarılığı olan bir hastada karaciğer ya da safra yolları ile ilgili hastalıklar araştırılmalıdır. Genelde halsizlik yapan bir hastalıktır. Hepatit B ve C gibi hastalıkların aktif ya da kronik dönemlerinin olmasına bağlı olarak semptomlar ve şikayetler değişebilmektedir.
Hepatit B ve C, karaciğer tümörü ve yetmezliğinde önemli nedenler arasında sıralanır. Hepatit B’li hastaların %15’inde ileri evrelerde tümör ya da yetmezlik oluşabilmektedir. Karaciğer yetmezliği ülkemizde de en çok Hepatit B’ye bağlı olarak gelişir. Batıda ise alkole bağlı gelişen karaciğer yetmezlikleri daha çok görülmektedir. Eğer hastanın son evre karaciğer yetmezliği var ise nakil kaçınılmazdır. Bu nedenle Hepatit B’den korunmak için Hepatit B aşısı mutlaka yaptırılmalıdır. Günümüzde Hepatit C için henüz bir aşı geliştirilmemiştir. Karaciğer yetmezliğinin son evresinde olan hastalar için nakil kaçınılmazdır. Nakil sonrası kişiye daha uzun ve kaliteli bir yaşam sağlanır.
Kan grubu uyumu olan (ABO) bir yakınından ya da beyin ölümü gerçekleşen bir kişinin organlarının bağışlanması (kadavradan) ile yapılabilmektedir. Canlı vericili karaciğer naklinde, alıcının hasta karaciğeri tamamen çıkarıldıktan sonra canlı vericiden alınan karaciğer parçası alıcıya nakledilir.
- Kan grubu uyumsuz ise organ nakli gerçekleşemez
Kan grubu uyumsuz olanlarda da nakil yapılabilir. Alıcının özellikle böbrek nakli açısından diyalize giremeyecek duruma gelmiş olması, Acil Fon’dan uygun kan gruplu organ bulunamadığı durumlarda kan grubu uyumsuz nakiller yapılabilmektedir.
Son 15 yılda organ nakli, kanser cerrahisi ve diğer cerrahi operasyon süreçlerinde yapılan kan transfüzyonu yani naklinin hastaların iyileşmesine olumsuz etkilere neden olduğu kanıtlanmış bir gerçektir. Özellikle organ nakillerinde hastaların fizyolojisine çok dikkat edilmelidir. Ne kadar çok kan kullanılırsa hastaların metabolizması o kadar bozulur, ameliyat sonrası iyileşme süreci gecikir. Morbidite ve mortalitesi artar. Bu sebeple ameliyatlarda kanama da minimale indirilmelidir. Çünkü her kan alımı hasta için bir travma anlamına gelir.
Karaciğer nakillerinde az kan kullanmak hastaların yoğun bakımda 1 ya da en fazla 2 gün kalmasına, kısa sürede taburcu olmasına katkıda bulunmaktadır. Ne kadar az kan kullanılırsa hastada bir komplikasyon oluşma riski o kadar az olur. Özellikle karaciğer yetmezliği durumunda yapılan karaciğer naklinde zaten mevcut olan hemostaz bozukluğu çok daha komplike hale gelebilir. Hastalarda düzeltilmeyen kanama bozukluklarına neden olabilir. Karaciğer nakli merkezimizde gerçekleştirdiğimiz nakillerde kansızlığı (anemi) olan hastalara ameliyatın başlangıç döneminde kan kullanıyoruz.
Karaciğer başka organlarda olmayan bazı özelliklere sahiptir. Bunlardan biri de “Rejenerasyon” denilen kendini yenileme özelliğidir. Örneğin; tümör olgularında yapılan operasyonlar sonucu karaciğerin %70’i çıkarılmakta, kalan %30’luk kısım ise yaklaşık 2 ay gibi bir sürede kendini tamamlayıp önceki boyutuna ulaşmaktadır. Bu gerçekleştirdiğimiz nakillerde hem alıcı hem de verici için de geçerlidir. Alıcıya verilen ve vericide kalan karaciğer bir süre sonra önceki boyutuna ulaşmaktadır.
Karaciğer nakli için zamanlama çok önemlidir. Örneğin hasta karaciğer yetmezliğinin son evresinde ise (Child C)karaciğer nakli kesinlikle gereklidir. Hastanın tetkiklerine göre belirlenen “MELD” skoru da nakil kararı vermemizi sağlar. Bugün tüm Dünya’da en çok kullanılan MELD skor sistemidir. Eğer MELD skoru 15 ve üzerindeyse hastaya karaciğer nakli gerektiğine karar verilir. Bundan sonraki aşama hastanın diğer sistemlerinin incelenmesine kalır. Ağır kalp ve akciğer yetmezliği, aktif enfeksiyon varlığı ve karaciğer dışı yayılım gösteren tümör durumlarında nakil yapılmaz. Dekompensasyon bulguları olarak tanımladığımız dalak büyümesi, yemek borusu etrafında varis oluşumu, karında sıvı birikimi ve şuur bulanıklığı (ensefalopati) gibi durumlar nakle karar vermede yardımcı olur.
Sağlık Bakanlığının yönetmeliği gereğince 4. dereceye kadar akrabalar arası nakiller olabilir. Bölgesel Etik Kurullarından alınan onay ile akraba dışı organ nakli de söz konusu olabilmektedir. Organ nakilleri açısından çapraz nakil olarak adlandırılan donör değişimleri de yine yasal çerçeve içerisinde gerçekleşebilmektedir. Ancak karaciğer naklinde bu uygulama ekip ve organizasyon açısından pek mümkün değildir.
Karaciğer naklinde verici olan kişi birçok testten geçerek sağlık durumunun buna uygun olup olmadığı araştırılır. Donör olan kişinin tüm sistem fonksiyonlarının normal olması gerekir. Kişiye ek bir risk getirmeyeceğine emin olduktan sonra donör olarak kabul edilir. Burada gönüllülük esastır. Donör sağlığının güvenliği ise vazgeçilmez bir öğedir.
Karaciğer için zararlı besinler aşırı enerjili gıdalar ve içeceklerdir. Çünkü bunlar her zaman karaciğeri yorar. Tükettiğiniz bu gıdaların ölçüsünü iyi ayarlamak gerekir. Karaciğerin dostu olarak belirtebileceğimiz bir sebze enginardır. Antioksidan olma özelliği ile tümöre karşı koruyucudur. Safra yapımının kalitesini ve akışkanlığını arttırarak hazmı kolaylaştırmaktadır. Vücutta biriken toksinleri atar. Yine kırmızı biber de karaciğer için faydalı bir sebzedir. Kullandığımız birçok ilaçlar karaciğer metabolize olur. Bilinçsizce ilaç kullanımı karaciğer için oldukça zararlıdır.
Organ bağışı yapan 1. derece yakınlar organın kime verileceğine dair bir karar yetkisine sahip değildir hatta kime verileceğini de bilmezler. Bağışlanan organın kime verileceğini Sağlık Bakanlığına bağlı Organ Nakli Ulusal Koordinasyon Merkezi puanlama sistemiyle adil bir şekilde belirler.
Nakil sonrası çoğu insan yapmakta olduğu işe geri dönerek günlük yaşantısına devam edebilmektedir. Ancak ameliyat sonrası dönemde dikkat edilmesi gereken bazı durumlar vardır. Nakil sonrası ilk bir yıl çok önemlidir. Gerek enfeksiyonlar, gerekse organ reddi (rejection) bu dönemde sık görülür. İlk 6 hafta, kesi yeri iyileşene kadar özellikle ağır kaldırmamaya özen göstermelisiniz. 12. hafta sonunda istediğiniz yere istediğiniz şekilde seyahat edebilirsiniz. Ameliyat sonrası eğer şeker ve yüksek kolesterol gibi özel durumlarınız yok ise özel bir diyet uygulamadan normal beslenme alışkanlıklarınıza dönebilirsiniz.
