Bir çiftin 12 ay boyunca düzenli cinsel ilişkiye girdiği ve korunma yöntemi uygulamadığı halde hamile kalamama durumudur. Daha önce hiç gebelik oluşmamışsa primer (birincil) kısırlık (infertilite); canlı doğumla sonuçlansın ya da sonuçlanmasın en az bir gebelik oluşmuş ise sekonder (ikincil) kısırlık (infertilite) olarak tanımlanır.

Erkek kısırlığı birden çok etkene bağlı olarak gelişebilir. Hem çevresel hem yaşam tarzı erkek kısırlığının gelişmesinde büyük rol oynar. Erkek kısırlığında nedenler;

• Hormonal etkenler
• Genetik ve aileden kaynaklanan etkenler,
• İltihaplara bağlı gelişen hastalıklar
• Daha önce geçirilmiş cerrahiler
• Doğuştan kaynaklanan anormallikler
• Çevresel ve kimyasal etkenler

Erkek kısırlığı yukarıda sayılan etkenlere bağlı olarak ortaya çıkabilir. Beyinde salgısı yapılan FSH ve LH hormonları yumurtalıklarda sperm üretilmesi ve testesteron salgısını uyarmak için görevlidir. Bu hormonlarda meydana gelen problemler sperm üretimini olumsuz yönde etkileyebilir.

Erkeklerde en çok gözlenen ve ameliyat uygulanarak başarı ile tedavi edilebilen damar sertleşmesi yani varikosel hastalığının oluşmasıdır. Varikosel rahatsızlığı olan erkeklerde testiste bulunan toplardamarlar aşırı bir ölçüde genişler. Bu hasta gruplarında sperm sayısında azalma ve şekil bozukluğu da görülebilir. Ancak varikosel hastalığı cerrahi işlemler ile tedavi edilebilir. Fakat varikosel bazı durumlarda direkt kısırlık sebebi olmayabilir ve varikosel ile başka sorunlarda beraber gelişebilir.

Vücuda bağımlılık yapan uyuşturucu maddeler, haplar ve doping amaçlı alınan maddeler spermlerin kalitesini olumsuz yönde etkiler. Bu tür maddeler kasları kuvvetlendirir ancak hormonal dengeyi bozar.

Aşırı derecede sıcak ortamlarda kalan erkekler ve kimyasal maddelere maruz kalan erkeklerde de kısırlık olgusu ile karşı karşıya kalabilir.

Testislerin doğuştan bulunması yer harici bir yerde bulunan ( kasık ya da karın iç bölgesi) erkeklerde de kısırlık kaçınılmaz olmaktadır. Bu durumda spermlerde üretim bozukluğu oluşmaktadır.

Testislerde gelişen genetik ve kromozom bozuklukları kısırlığa ait önemli bir sorundur.
Şiddetli sperm fonksiyonunda bozukluk olan erkeklerin % 10 civarında genetik bozukluk söz konusudur.

Beslenme bozukluğu, aşırı alkol ve sigara tüketimi sperm kalitesini olumsuz etkileyen ve kısırlığa yol açan faktörler arasındadır. Bilimsel araştırmalara göre özellikle aşırı sigara kullanan kişilerde kısırlık yüksek oranlarda görülmektedir.

Erkeğe bağlı olan ve nedeni açıklanamayan kısırlık faktörü de mevcuttur. Detaylı incelemeye rağmen ve sperm bozukluğu saptanan erkeklerin bir kısmında bu sorun hiçbir şekilde açıklanamamaktadır.

Kısırlığın tedavisinin yapılabilmesi için öncelikli olarak kısırlığa yol açan faktörler saptanmalıdır. Hasta detaylı bir şekilde inceleme altına alınarak kısırlığa neden olan faktör bulunmalıdır. Kısırlık problemine bağlı olarak tedavi yöntemi seçilmelidir.( tüp bebek, aşılama gibi) kısırlığın tedavisinde mutlaka yumurtaları tetiklemek ve uyarmak için hormonal ilaçların kullanımı şarttır.

Kadında kısırlığın nedenleri aşağıdaki gibi özetlenebilir;

1.Yumurtlama bozuklukları;

Kadınlarda birçok faktör yumurtlamayı bozmaktadır. Bu kadınlarda yumurtlama ya hiç olmaz ya da seyrek olur. Her iki durumda da gebelik şansı azalmıştır. Normalde her ay bir, bazen de iki yumurta gelişir ve gelişimini tamamladıktan sonra çatlar. Buna yumurtlama denir. Yumurta gelişmesine rağmen çatlamazsa gebelik oluşamaz. Bu kadınlarda başlıca bulgu adet düzensizlikleridir. Yumurtlama bozukluğu başlıca dört ana grupta incelenebilir ;

• Birinci grup yumurtalıkları çalıştıran hormonlar eksiktir.
• İkinci grup. Bu gruptaki hastalar yumurtlama zorluğu çeken polikistik over sendromlu hastalardır. Seyrek adet görürler. Kanama süreleri değişkendir. Tüylenmede artış vardır. Ciltleri yağlıdır. Sivilceler artmıştır.
• Üçüncü grup Bu gurup hastaların yumurtaları vaktinden önce yaşlanarak tüketilmiştir. Yumurtalıkta yumurta kalmaz ve erkenden menopoza girerler. Bunlarda gebelik elde etmek son derece zordur.
• Dördüncü grup Süt hormonu denilen prolaktin fazla salgılanır. Bu fazlalık yumurtanın çatlamasını zorlaştırır. Yumurta çatlasa bile spermin yumurtayı döllemesi oldukça güçtür.

2.Tuba ile ilgili faktörler

Tubalar spermin yumurtayı bulabilmesi için rahim ve yumurtalık arasındaki köprülerdir. Sağda ve solda birer tane olmak üzere iki tanedir. Tek tüp kapalı olsa bile başka gebeliği engelleyici faktör yoksa açık olan tek tüpten gebelik oluşabilir. Tüplerin tıkanması geçirilen karın içi enfeksiyonları, karın zarı tüberkülozları, geçirilmiş ameliyatlardan olabilir. Bazen de hiçbir sebep bulunmaz.

3.Rahim içi yapışıklıklar;

Rahim içi gebeliğin yerleşebilmesi için sağlıklı olmalıdır. Buradaki enfeksiyonlar, geçirilmiş cerrahi işlemler yapışıklıklara yol açarak fertiliteyi olumsuz etkilerler. Ayrıca rahim içinden çıkan polip dediğimiz küçük et parçacıkları da infertilite ve düşük sebepleri arasındadır.

4.Rahim ağzı faktörü;

Rahim ağzı spermlere geçirgen olmalıdır. Buradan salınan mukus spermler için yol gösterici iplikciklere sahiptir. Mukustaki kalite bozukluğu bu fonksiyonunu yapmasına engel olur.

5.Endometriozis;

Endometriyozis konusu sitede ayrıntılı olarak işlenmiş olup infertilitenin önemli sebepleri arasındadır.

6. Bağışıklık sistemi ile ilgili nedenler;

Alerjik nedenler de kısırlık sebepleri arasındadır. Bazı kadınların vücut salgılarında bulunan sperm karşıtıantikorlar spermleri öldürebilir veya hareketlerini durdurabilir. Bu durumda sperm sayısı yeterli olsa ve yumurta da gelişmiş olsa bile gebelik oluşamaz. Tedavisi güçtür ancak mümkündür.

7. Nedeni açıklanamayan kısırlık;

Tüm bulgular normaldir. Şu an bilinen hiçbir tıbbi gerekçe ile izah edilemezler. Oranı % 8 kadardır. Tüm testler normaldir. Stres faktörlerin bilinmeyen bir yolla etkili olduğu tahmin edilmektedir. Bu gibi durumlarda tedavi yumurtlamanın uyarılması ve aşılama yapılması ile gebelik elde etmeye yöneliktir.

8. Kadının yaşı;

Kadının en çok gebelik şansının olduğu yaş 24 tür. 35 yaşın üzerinde gebelik elde etmek zorlaşmaktadır. 40 yaşından sonra her şey normal görünse bile gebelik şansı % 10 lara düşmektedir. Sebep yumurtanın döllenebilme kapasitesindeki düşüklüktür.